Nöropsikolojik Değerlendirme Nedir?
Nöropsikoloji bedenin doğuştan gelen, travmatik bir olay sonrasında, ya da tümoral ve enfeksiyon sonucu zihinde ve davranışlarda oluşan değişiklikleri araştıran disiplinlerarası bir bilim dalıdır. Nöropsikolojik değerlendirme ise, beyinde çeşitli sebeplerden kaynaklanan herhangi bir hasara bağlı davranışşal bozulmaların belirlenmesine ve bu bozulmaların psikiyatrik ve psikolojik belirtilerle ayrımına yönelik değerlendirme sürecine denir. Nöropsikolojik testler beyindeki işlev bozukluklarının sonucunda meydana gelen zihinsel bozuklukları objektif olarak puana dayalı bir şekilde ölçmeye imkan verirler.
Hangi Durumlarda Nöropsikolojik Testler Uygulanır?
Nöropsikolojik Testleri genellikle psikiyatristler veya nörologlardan talep ederler. Psikologlar tarafından uygulanırlar. Doktorların gerekli gördüğü durumlar haricinde, unutkanlık, dikkat eksikliği, konsantrasyon zorlukları, konuşmada güçlükler gibi durumlarda nöropsikolojik değerlendirmeleri uygulamak yerinde olacaktır. Üstelik gerekli durumlarda belirli aralıklarla testler tekrarlanarak kişinin şikayetlerindeki gelişmeler ya da gerilemeler takip edilebilir.
Nöropsikolojik Testleri Kimler Uygulayabilir?
Nöropsikolojik Testleri psikologlar uygular ve yorumlar. Lisans mezunu psikologların testleri uygulama ve yorumlamasında ülkemizde yasal bir engel yoksa da, testi uygulayanın tercihen klinisyen olması, yani klinik psikoloji yüksek lisansını yapmış olması, test sonuçlarının güvenirliği açısından avantajlı olacaktır.
Bunun haricinde testi uygulayan kişinin kapsamlı bir eğitimle uygun bir sertifikasyon ve hatta süpervizyon sürecinden geçmiş olması da çok önemlidir. Maalesef ülkemizde psikoloji eğitimleri yeterince kontrol edilmediği için, alanda yeterince yetkin olmayan kişiler terapi ve test eğitimleri açabilmekte, bu eğitimler ise süpervizyon süreciyle takip edilmemektedir. Oysa ki bir testin öğrenilmesi kuramsal bilginin yanısıra, test konusunda uzmanlaşmış bir eğitimcinin süpervizyonundan geçmeyi de kapsamalıdır. Daha önce de vurguladığımız gibi deneyim terapide olduğu gibi test yorumlarında da belirleyici önemde bir faktördür.
Psikoloğum, Nereden Eğitim Alabilirim?
Sitemizde tüm güvenilir eğitimci ve eğitim merkezlerinin listesi bulunmamakla birlikte nöropsikolojik testlerle ilgili güvenilir eğitim merkezlerinin başında Türk Psikologlar Derneği ve Neurometrica Tech şirketi gelmektedir. Ülkemizde bu alanın önde gelen iki ismi Prof. Dr. Öget Öktem Tanör ve Prof. Dr. Sirel Karakaş’tır. Hocalarımızın koordinasyonunda yürütülen eğitimler için ilk adım olarak bu iki kurumla temasa geçmenizi öneririz.
Nöropsikolojik Testler
Klinikte nöropsikolojik testler üç alanda kullanılırlar.
Tanı Koyma: Nöropsikolojik testler yoluyla zihinsel ve davranışsal bozuklukların belirlenme sürecidir. Bozulmanın türü, seviyesi, beynin hangi bölgesini etkilediği gibi kritik bilgiler nöropsikolojik testler sayesinde edinilir. Bunun yanısıra, birçok organik belirti ilk aşamada psikolojik sorunlara benzer belirti vermektedir ya da fizik muayenede ve tetkiklerde belirti vermeyecek denli zayıf bir şekilde kendini göstermektedir. Böyle durumlarda nöropsikolojik testler hastalığın erken teşhisinde büyük rol oynamaktadır.
Hastalığın takibi ve tedavinin etkinliğinin değerlendirilmesi: Nörolojik hasarın ne ölçüde ilerlediği, tedavinin hastalığın gidişhatında bir iyileşme sağlayıp sağlamadığı gibi konularda nöropsikolojik testler kimi zaman tek araç bile olabilmektedirler.
Rehabilitasyon: Hastalık sürecinde bozulan yetilerin yanısıra, kişinin rehabilitasyon sürecinde yaşadığı kayıpları minimize etmesi için halihazırda hastalıktan etkilenmemiş yetilerini daha etkin kullanabilmesi, kişinin ihtiyacına özgü rehabilitasyon programı hazırlanabilmesi ve hatta tedavi ilerledikçe oluşturlan programın revize edilmesinde yine nöropsikolojik testlere yeri doldurulamayacak araçlar olarak başvurulmaktadır.
Nöropsikolojik Değerlendirmeyle Hangi Bilgileri Edinebiliriz?
Bellek öğrenilmiş bilgilerin saklanmasını sağlar. Herhangi bir bilginin bellekte tutulması, bilginin özümsenmesi, depolanması ve istenildiğinde geri çağırılmasını içerir. Bir kişinin bu üç sürecin hangisinde zorlandığını keşfedebilmek için bu alanların hepsini ölçen testlerin kişiye uygulanması gerekir. Dikkat ise algının bir anda bir ya da birkaç uyarıcıya yönelip, diğer uyaranları gözardı edebilmesidir. Belleğe sıkı sıkıya bağlı bir süreçtir. Bu açıdan belleği ölçerken mutlaka dikkat de ölçülmelidir. Nöropsikolojik testler dikkat ve bellek dahil olmak üzere, algı-tepki kontrolü, görsel-mekansal algılama, öğrenme, irdeleme ve genel yeteneğe kadar bilişsel faaliyetlerin çok geniş bir alanını ölçmekte ve kişinin aldığı puanlara dayanarak bu alanlarda diğer insanlarla kıyaslanmasına imkan vermektedir.
Dolayısıyla dikkat eksikliği dahil olmak üzere, unutkanlık, konsantrasyon sorunları gibi sorunların yanısıra demans ya da bunama olarak adlandırılan hastalıklar ve diğer nörolojik hastalıkların tanı ve takibinde bu testlerin önemi büyüktür.
Nöropsikolojik Testler Hakkında Sık Sorulan Sorular
İnternette birçok test var. Neden bunu bir merkezde yaptırmalıyım?
Öncelikle, internetteki yazı ve testlerin güvenirliği kontrol edilmemektedir. İnternetten ulaşılan kontrolsüz test veya bilgilere güvenmek, gerçek bir sorunu olan kişinin sorunu olmadığını sanmasına ya da sorun olmadığı halde sorun var diye değerlendirilip boş yere kaygılanmasına yol açabilir.
Üstelik konu sadece testin güvenirliğiyle ilgili de değildir, internette güvenilir bir teste ulaşsanız dahi, testler konusunda eğitim almamış birinin elinde test hükümsüzdür. Doktorunuzun hiçbir yorum yapmaksızın elinize MR görüntünüzü verdiğinizi düşünün, görüntü kayıtsız şartsız doğrudur, peki bunu kendiniz yorumlamaya kalkar mıydınız?
Psikolojik testlerin tümü için de aynı durum sözkonusudur. Hatta sadece eğitim almış olmak değil, o test konusunda kişinin ne kadar tecrübesi olduğu da önemlidir.
Herhangi bir alan için geçerli olmak üzere önemli bir gerçeğin altını çizmekte fayda var, testler önemli araçlardır, ama yorumlayanı olmaksızın tek başına anlamlı bir bilgi vermezler.
Hangi Testlere Güvenebilirim?
Testör, yani testi uygulayan kişinin önemi dışında elbette testin kendisinin de önemi vardır. Güvenilir testlerin aşağıdaki nitelikleri karşılaması beklenir.
Herhangi bir testin sonuçlarına ne ölçüde güvenilebileceği testin standardizasyon çalışmalarının yapılıp yapılmadığı belirler. Standizasyon süreci, testlerin güvenilir olmasını (aynı bireye farklı zamanlarda uygulandığında sonuçların birbiriyle tutarlı olması) geçerli olmasını (ölçmek istediği şeyi ölçmesini) ve norm değerlerinin belirlenmiş olmasını (uygulandığı kültüre adaptasyonunun yapılmış olması) içerir.
Ülkemizde ilk geniş ölçekli nöropsikolojik test standardizasyonu BİLNOT Test bataryasıdır. Bu anlamda tanı, takip ve rehabilitasyon aşamalarında bu testleri güvenle kullanmaktayız.
Yine bir diğer güvenilir test bataryası olarak İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi Davranış Nörolojisi ve Hareket Bozuklukları Birimi ve Nöropsikoloji Laboratuarında kullanılmakta olan nöropsikolojik test bataryaları da merkezimizde uygulanmaktadır.
Başvuran danışanımızın durumu değerlendirdikten sonra kişiye uygun test bataryasına uzmanlarımız karar vermektedir.
Kaynaklar:
Öktem Ö: Nöropsikolojik Testler ve Nöropsikolojik Değerlendirme. Türk Psikoloji Dergisi 1994 ; 9 (33), 33-44.
Karakaş, S., Erdoğan Bakar, E., Doğutepe Dinçer, E. (2013). BİLNOT Bataryası El Kitabı: Nöropsikolojik Testlerin Yetişkinler için Araştırma ve Geliştirme Çalışmaları: BİLNOT- Yetişkin (Cilt I). Konya: Eğitim Yayınevi.